Kalina Jędrusik: Ikona, Styl, Kontrowersje

Kalina Jędrusik – nazwisko, które w polskiej kulturze budzi natychmiastowe skojarzenia: wamp, symbol seksu, kolorowy ptak. Urodzona 5 lutego 1930 roku, szybko stała się postacią wyróżniającą się na tle szarej rzeczywistości PRL-u. Sama o sobie mówiła: „Kiedy kolorowy ptak wyleci z klatki, zostanie natychmiast zadziobany przez szare”. Była postacią, która prowokowała, intrygowała i nieustannie łamała konwencje, zarówno na scenie, przed kamerą, jak i w życiu prywatnym.

Jej publiczny wizerunek, często utożsamiany z granymi rolami i scenicznymi kreacjami, ugruntował jej pozycję jako jednej z najbardziej wyrazistych i „niegrzecznych” artystek swojej epoki. Ale kim naprawdę była Kalina Jędrusik i jak wyglądała ta niezwykła kobieta, która do dziś fascynuje?

Wamp i symbol seksu: Publiczny wizerunek

Kalina Jędrusik zyskała miano symbolu seksu lat 60. i 70. XX wieku w Polsce. Ten wizerunek był w dużej mierze kreowany przez jej role, zwłaszcza te w Kabarecie Starszych Panów, gdzie śpiewała piosenki takie jak „Bo we mnie jest seks”. Jej charakterystyczny, zmysłowy półszept, śmiałe stroje z głębokimi dekoltami, które podkreślały jej obfity biust, oraz pewność siebie na scenie, sprawiały, że była postrzegana jako osoba wyzywająca i prowokująca. Wspomniany przez Kazimierza Kutza obraz „świeżo wypieczonej bułeczki z obfitym biustem sięgającym niemal po zęby i oczami młodej sowy” doskonale oddaje wrażenie, jakie sprawiała. Jej uroda, w połączeniu z odwagą w wyrażaniu siebie, była czymś nowym i szokującym dla wielu w tamtych czasach.

Jednak ten wizerunek często stał w sprzeczności z jej własnymi intencjami. Sama Jędrusik skarżyła się, że jest odbierana zupełnie inaczej, niż by sobie tego życzyła. Mimo że w Kabarecie śpiewała wiele piosenek o zabarwieniu „sentymentalno-refleksyjno-dramatyczno-lirycznym”, w pamięci widzów i słuchaczy pozostała głównie jako „pierwsza wampirzyca”. Uważała, że jej sposób mówienia, głos i mimika sprawiały, że ludzie postrzegali ją jako wulgarną. Podkreślała, że nigdy na ekranie nie była naga, a ludzie to wymyślali. W czasach, które określała jako „przyzwoite lata 60.”, jej swoboda i odwaga były czymś nieakceptowalnym dla wielu, zwłaszcza dla „decyzyjnych żon” ówczesnych władz kultury.

Styl i wygląd: Prawda i mity

Wokół wyglądu i stylu Kaliny Jędrusik narosło wiele mitów. Aleksandra Wierzbicka, nazywana jej „córką z wyboru”, w biografii „Niemoralna. Kalina” prostuje wiele z nich. Choć w filmie „Bo we mnie jest seks” przedstawiono ją jako ikonę mody, w rzeczywistości Kalina nie miała wielu ubrań i nie była specjalnie stylowa w sensie podążania za trendami. W drugiej części jej życia, którą pamięta Wierzbicka (po 1966 roku), jej gust był zupełnie inny niż ten pokazany w filmie. Nie nosiła mini spódnic. Preferowała długie, luźne, indyjskie sukienki i trzymała się kilku kolorów: zieleni, brązu, starego złota. Unikała czarnego i czerwonego, co stoi w sprzeczności z filmowym obrazem aktorki w czerwonej pomadce.

Kalina Jędrusik nie nosiła szpilek, wolała buty na koturnie. Nie miała wielu ubrań, ale te, które posiadała, były dobrej jakości. Ortalionowy płaszcz z NRD i brązowa jesionka służyły jej latami. Miała dwa futra: lamparty i norki. Nie nosiła ubrań od znanych projektantów jak Chanel.

Bardzo ważnym elementem jej wizerunku był makijaż i fryzura, zwłaszcza gdy wychodziła z domu. Miała zasadę, że „na zewnątrz – nieważne, na ulicy czy na koncercie – artysta ma wyglądać tak, jak wygląda na ekranie telewizora”. Makijaż zawsze był pełny: włosy, usta, oczy, strój, buty. Usta malowała brązowobeżową pomadką, używała też ciemnobordowej, buraczanej lub ceglastej konturówki. Rzęsy doklejała. Makijaż powiększał jej oczy, które naturalnie nie były aż tak duże. W młodości była blondynką, później farbowała włosy na miedziany odcień. Co ciekawe, czarne lub rude włosy widziane w filmach czy na zdjęciach były często perukami, aktorskim przebraniem, które sama nazywała „czapą”. „Czapa” była częścią procesu „robienia się na małpę”, czyli przygotowywania się do wyjścia, by wyglądać jak gwiazda.

W domu chodziła w dresie lub szlafroku i nigdy nie wychodziła bez pełnego przygotowania, nawet do pobliskiego sklepu.

Kariera aktorska: Teatr, Kabaret, Film

Kariera Kaliny Jędrusik była bogata i obejmowała teatr, telewizję i film. Po studiach w Krakowie, zaczynała w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, gdzie szybko zwróciła na siebie uwagę. Przeniosła się do Warszawy i grała na wielu stołecznych scenach, m.in. w Teatrze Narodowym, Współczesnym, Komedia, STS, Rozmaitości i Polskim. W Teatrze Telewizji zagrała wiele znaczących ról, w tym Kleopatrę, Ondynę czy Agnieszkę. Jej rola Polly w „Operze za trzy grosze” Bertolta Brechta w reżyserii Konrada Swinarskiego była bardzo ceniona przez krytyków.

Największą popularność przyniosły jej jednak występy w Kabarecie Starszych Panów (1960–1966). To tam ugruntował się jej wizerunek symbolu seksu, mimo że sama uważała to za uproszczenie. Współpraca z kabaretem nie zawsze była łatwa – aktorka często się spóźniała.

W filmie zadebiutowała w „Ewa chce spać” (1957). Zagrała w ponad 30 filmach, często w rolach drugoplanowych, wcielając się w niezależne, uwodzicielskie kobiety. Kluczowe role to Joanna w „Lekarstwie na miłość” (1966), Helena w „Jowicie” (1967) (która uchodzi za jedną z jej najpoważniejszych kreacji) oraz Lucy Zuckerowa w Ziemi Obiecanej (1975) Andrzeja Wajdy. Rola Lucy, znudzonej żony fabrykanta, była dla niej przełomowa i niezwykle odważna. Scena erotyczna z Danielem Olbrychskim przeszła do historii polskiego kina. Ta kreacja, choć przez niektórych na świecie odebrana kontrowersyjnie, przyniosła jej uznanie Amerykańskiej Akademii Filmowej i zaproszenie na galę Oscarów, z którego nie mogła skorzystać z powodu braku paszportu.

Inną ważną rolą była Józefina Polanowa w serialu „Hotel Polanów i jego goście” (1982). W ostatnich latach życia zagrała jeszcze w filmach Jerzego Skolimowskiego i Krzysztofa Kieślowskiego („Podwójne życie Weroniki”, 1991).

Mimo sukcesów, Kalina Jędrusik często czuła się niedoceniana i zaszufladkowana. Skarżyła się, że utożsamianie jej z granymi postaciami (np. „zepsutej” kobiety, narkomanki, alkoholiczki) było dla niej koszmarem. Uważała, że przez swój wizerunek grała niewiele ról, głównie „znaczące epizody” i postaci z marginesu. Mówiła o zmarnowanym czasie bezrobocia, które nie było z jej winy.

Osobowość i kontrowersje: Kolorowy ptak w szarej klatce

Kalina Jędrusik była osobowością, która nie bała się żyć na własnych zasadach. Jej ojciec, Henryk Jędrusik, wpisywał jej w książkach dedykację: „staraj się robić w życiu to, na co masz ochotę, ale tak, aby nikt z twojego powodu, nie płakał”. To motto zdawało się towarzyszyć jej przez całe życie.

Była znana z „niewyparzonego języka” i tego, że „klęła jak szewc”, ale według wspomnień Jerzego Gruzy, nie było w tym chamstwa, a słuchało się tego z przyjemnością. Jej zachowania bywały prowokacyjne, jak chociażby słynna anegdota o wejściu do sklepu w Chałupach w rozchylonym szlafroku i zamówieniu szampana do kąpieli.

Jej swoboda i odwaga nieustannie bulwersowały PRL-owskie władze. Słynny incydent z krzyżykiem zawieszonym między piersiami podczas transmitowanego w telewizji koncertu w 1963 roku skutkował wieloletnim embargiem na jej występy telewizyjne. Mogła pojawiać się tylko w Kabarecie Starszych Panów, i to „skromnie ubrana”. Ale i wtedy potrafiła zaskoczyć, odwracając się na koniec numeru w sukni z dekoltem odsłaniającym plecy. Sama Jędrusik widziała przyczynę embarga w tym, że przełamywała obowiązujący w mediach stereotyp kobiety-społecznicy, „babo-chłopa”, a także w zazdrości żon decydentów.

Urszula Sipińska nazwała ją kolorowym ptakiem, któremu komunistyczna klatka połamała skrzydła. Kalina Jędrusik czuła, że jej indywidualność, chęć bycia sobą, była w tamtych warunkach postrzegana jako dziwactwo. Była „zbyt otwarta na ludzi”, nie potrafiła „zasłonić się na ringu” i dlatego często „uderzano” ją. Szła przez życie „wesoła, roześmiana, w krótkiej spódnicy”, będąc tym „kolorowym ptakiem” otoczonym przez „szare, jednakowe ptaki”.

Dariusz Michalski, jej biograf, uważał, że jej prowokacyjne zachowania i dosadny żart były sposobem egzaminowania otaczającego świata, sprawdzania, czy ludzie są gotowi na intelektualną przygodę i szczerą rozmowę. Była aktorką śmiałą, bywało, że „straceńczo odważną”, a jej autokreacja zawsze była „prawdziwa, zawsze… po prostu Kalinowa”.

Życie prywatne: Małżeństwo i tajemnice

Kalina Jędrusik była żoną Stanisława Dygata, cenionego pisarza, którego poznała w Gdańsku. Dygat zostawił dla niej swoją pierwszą żonę. Tworzyli jedną z najbarwniejszych par artystycznych tamtych czasów. Ich dom był miejscem spotkań i dyskusji. Kazimierz Kutz wspominał, że „w ich domu dojrzewał jak zielony pomidor” i że byli „najwspanialszym i najbardziej niezwykłym małżeństwem”. Ula Ryciak, autorka biografii, mówiła o teatralności w jej życiu uczuciowym, o potrzebie niezwykłych okoliczności i dużego rozmachu – nawet przygotowywanie kolacji zamieniała w spektakl.

Wokół Kaliny Jędrusik krążyło wiele plotek i legend, często krzywdzących. Jedną z tajemnic, ujawnionych przez Aleksandrę Wierzbicką, była data urodzenia artystki. Chociaż na nagrobku widnieje rok 1931, Jędrusik urodziła się w 1930 roku. Świadomie zmieniała swój PESEL i datę w dokumentach, co było częścią jej osobowości – pokazywała światu taką siebie, jaką chciała, by ją widziano. Aleksandra Wierzbicka, która była dla niej jak córka, prostuje w swojej książce wiele nieścisłości i stereotypów na temat Kaliny, podkreślając, że artystka nie miała wielu przyjaciółek, ale wąskie grono osób, które ceniła i które mogły ją odwiedzać o każdej porze.

Dziedzictwo: Ikona na zawsze

Kalina Jędrusik zmarła 7 sierpnia 1991 roku na atak astmy. Została pochowana na warszawskich Powązkach, w grobie swojego męża, Stanisława Dygata. Mimo upływu lat, jej postać wciąż fascynuje. Była czymś więcej niż tylko „wampem” czy „symbolem seksu”. Była utalentowaną aktorką, piosenkarką, a przede wszystkim niezwykle odważną i autentyczną kobietą, która żyła i tworzyła wbrew konwenansom. Jej niezwykła indywidualność i chęć bycia sobą wciąż inspirują, a jej historia przypomina o cenie, jaką płaci się za bycie „kolorowym ptakiem” w „szarej klatce”.

Często Zadawane Pytania

Ile dzieci miała Kalina Jędrusik?

Kalina Jędrusik nie miała biologicznych dzieci. Była żoną Stanisława Dygata. W jej życiu obecna była Aleksandra Wierzbicka, która w swojej książce określa siebie jako „córkę z wyboru”, co sugeruje bardzo bliską, rodzinną relację, choć nie opartą na więzach krwi.

Czy Kalina Jędrusik nosiła perukę?

Tak, Kalina Jędrusik nosiła peruki, zwłaszcza do ról i publicznych wystąpień. Nazywała je „czapami” i traktowała jako element swojego scenicznego wizerunku lub „robienia się na małpę” przed wyjściem, aby wyglądać jak gwiazda. Jej naturalne włosy były początkowo blond, a później farbowane na miedziany odcień.

Kiedy dokładnie urodziła się Kalina Jędrusik?

Choć na jej nagrobku widnieje rok 1931, Kalina Jędrusik urodziła się 5 lutego 1930 roku. Świadomie zmieniała datę swojego urodzenia w oficjalnych dokumentach, co było częścią jej kreowania własnego wizerunku. Rok 1930 jest potwierdzony przez jej biografów i źródła historyczne.

Dlaczego Kalina Jędrusik miała problemy z występami w telewizji w PRL?

Głównym powodem problemów i embarga na jej występy w telewizji był incydent z 1963 roku, kiedy podczas transmitowanego koncertu pokazała się z krzyżykiem zawieszonym między piersiami. To oburzyło władze, w tym podobno Władysława Gomułkę. Dodatkowo, jej swobodny, seksowny wizerunek i styl życia kłóciły się z obowiązującym w PRL stereotypem kobiety i budziły niechęć części establishmentu, zwłaszcza jego żon.

Jeśli chcesz przeczytać więcej interesujących artykułów jak 'Kalina Jędrusik: Ikona, Styl, Kontrowersje', odwiedź kategorię Uroda.