WZW A: Czy "choroba brudnych rąk" zaraża dotykiem?

Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A), znane szerzej jako żółtaczka pokarmowa lub choroba brudnych rąk, to powszechne schorzenie wywoływane przez wirusa HAV. Na świecie co roku notuje się około 1,4 miliona przypadków tej infekcji. WZW A odpowiada za ponad połowę wszystkich zakażeń wirusowym zapaleniem wątroby. Choć potoczna nazwa sugeruje prostą drogę przenoszenia, warto dokładnie zrozumieć, jak dochodzi do zakażenia i jak skutecznie się przed nim chronić.

Wirus HAV ma tylko jeden rezerwuar – człowieka. Jest wydalany z organizmu z kałem, zarówno przed pojawieniem się objawów (nawet 1-2 tygodnie wcześniej), jak i przez około tydzień po ich wystąpieniu. U dzieci okres zakaźności może być znacznie dłuższy. Z tego powodu kluczowe znaczenie w rozprzestrzenianiu się wirusa mają warunki sanitarne i przede wszystkim – higiena osobista.

Jak dochodzi do zakażenia WZW typu A?

Najczęstszą i dominującą drogą zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu A jest droga pokarmowa. Stanowi ona aż 90% przypadków infekcji. Do zakażenia dochodzi przede wszystkim poprzez:

• Spożywanie żywności skażonej wirusem.
• Picie wody zanieczyszczonej przez osobę zakażoną.
• Jedzenie brudnymi rękoma.

To właśnie ostatni punkt bezpośrednio wiąże się z potoczną nazwą „choroba brudnych rąk”. Choć sam dotyk zainfekowanej osoby nie przenosi wirusa przez skórę (o ile nie ma ran), dotknięcie skażonej powierzchni (np. klamki, deski sedesowej) lub przedmiotu, na którym znajduje się wirus, a następnie dotknięcie ust czy przygotowanie posiłku bez uprzedniego umycia rąk, jest głównym mechanizmem przenoszenia. Wirus HAV jest bardzo odporny na czynniki zewnętrzne, takie jak kwasy czy alkohole, co ułatwia jego przetrwanie w środowisku.

Inne, rzadsze drogi zakażenia obejmują:

• Bezpośredni kontakt z osobą zakażoną (np. kontakt oralno-analny, biorąc pod uwagę obecność wirusa w kale).
• Kąpiel w wodzie skażonej wirusem.
• Stosowanie niesterylnych igieł (np. u narkomanów, rzadziej przy tatuażach czy akupunkturze).
• Kontakty seksualne (szczególnie ryzykowne dla mężczyzn homoseksualnych).
• Przetaczanie osocza (bardzo rzadko).

Wirus najszybciej rozprzestrzenia się w regionach o niskich standardach sanitarnych i tam, gdzie ludzie nie przestrzegają podstawowych zasad higieny rąk. Należą do nich kraje Ameryki Południowej, Afryki, Azji i Europy Wschodniej. Polska, choć znajduje się w obszarze endemicznego występowania wirusa, dzięki poprawie warunków sanitarno-bytowych notuje znacznie niższą zapadalność (około 0,4/100 000 osób), w porównaniu do lat 70. XX wieku, gdy niemal 100% populacji przechodziło WZW A, często bezobjawowo, nabywając naturalną odporność.

Kto jest w grupie ryzyka zakażenia WZW A?

Choć każdy może zachorować, istnieją grupy osób szczególnie narażonych na zakażenie wirusem HAV. Należą do nich:

Bliski kontakt domowy z osobą chorą również stanowi czynnik ryzyka.

Przebieg i objawy wirusowego zapalenia wątroby typu A

Okres wylęgania wirusa HAV trwa od 15 do 50 dni, najczęściej około 28-30 dni. Zakażony może zarażać innych już na 2-3 tygodnie przed pojawieniem się pierwszych symptomów.

Przebieg choroby bywa zróżnicowany:

• U dzieci poniżej 6. roku życia WZW A często przebiega bezobjawowo lub bardzo łagodnie.
• U dzieci starszych i dorosłych choroba ma objawowy przebieg w 70-80% przypadków.

Początkowe objawy mogą przypominać grypę lub niestrawność i obejmują:

• Ogólne zmęczenie i osłabienie.
• Bóle mięśni i stawów.
• Stany podgorączkowe lub gorączka.
• Brak apetytu.
• Nudności i wymioty.
• Ból brzucha.
• Biegunka.

Po około tygodniu pojawiają się objawy bardziej typowe dla zapalenia wątroby. Uszkodzenie komórek wątroby prowadzi do:
• Ciemnienia moczu (kolor herbaty).
• Odbarwienia stolca (jasny, gliniasty).
• Żółtaczki – zażółcenia białek oczu, a następnie skóry. Nasilenie żółtaczki może być różne – od delikatnego zabarwienia do bardzo intensywnego żółtego koloru.

Co ciekawe, wraz z pojawieniem się żółtaczki, często następuje poprawa stanu ogólnego pacjenta i ustąpienie gorączki. Ostre objawy zazwyczaj mijają po kilku dniach od wystąpienia żółtaczki, a chory odzyskuje apetyt i zażółcenie skóry ustępuje.

Czas trwania choroby jest zmienny, zwykle wynosi od kilku tygodni do 6 miesięcy, choć pełny powrót do zdrowia może trwać nawet rok. Kluczową informacją jest to, że WZW A, w przeciwieństwie do WZW B czy C, nie przechodzi w stan przewlekły i nie prowadzi do marskości czy raka wątroby.

Diagnostyka i leczenie WZW A

Podstawą rozpoznania WZW A jest badanie serologiczne krwi, polegające na wykryciu przeciwciał anty-HAV klasy IgM. Pojawiają się one już w okresie inkubacji, a ich najwyższe stężenie obserwuje się w 2-3 tygodniu ostrej fazy choroby. Obecność przeciwciał anty-HAV klasy IgG świadczy o przebytym zakażeniu lub o szczepieniu i oznacza trwałą odporność – przeciwciała te utrzymują się w organizmie do końca życia.

Pomocne w diagnostyce są również badania biochemiczne, takie jak ocena aktywności aminotransferaz (AlAT, AspAT), poziomu bilirubiny czy GGTP, które wskazują na uszkodzenie i cholestazę (zastój żółci) w wątrobie, ale nie określają bezpośrednio przyczyny zapalenia. Biopsja wątroby jest wykonywana rzadko.

Nie istnieje specyficzne leczenie przeciwwirusowe WZW A. Terapia jest objawowa i stosuje się ją głównie w cięższych przypadkach. Podstawą postępowania jest odpoczynek, odpowiednia dieta (lekkostrawna) oraz nawadnianie. Zaleca się unikanie alkoholu i niektórych leków, które mogą obciążać wątrobę. W większości przypadków choroba ustępuje samoistnie w ciągu kilku miesięcy.

Powikłania i rokowanie

Powikłania po WZW A występują rzadko, ale mogą mieć cięższy przebieg u osób starszych (powyżej 50 lat) oraz pacjentów z istniejącymi przewlekłymi chorobami wątroby. Możliwe, choć rzadkie powikłania to:

• Nadostre zapalenie wątroby (zagrażające życiu).
• Żółtaczka cholestatyczna (zastoinowa).
• Aplazja szpiku.
• Ostra niedokrwistość hemolityczna.

Mimo możliwości wystąpienia powikłań, rokowanie w WZW A jest generalnie dobre. Ryzyko śmierci jest bardzo niskie (ok. 0,14%) i zazwyczaj dotyczy pacjentów z rozwiniętą niewydolnością wątroby.

Profilaktyka – Jak uniknąć zakażenia?

Najskuteczniejsze metody ochrony przed wirusowym zapaleniem wątroby typu A to połączenie dbałości o higienę i szczepienia ochronne. Kluczowe działania profilaktyczne obejmują:

• Częste i dokładne mycie rąk wodą z mydłem, zwłaszcza po skorzystaniu z toalety, przed przygotowywaniem posiłków i przed jedzeniem.
• Poprawa ogólnych warunków sanitarnych, w tym dostęp do czystej wody i odpowiednie systemy odprowadzania ścieków.
• Spożywanie bezpiecznej żywności i wody – picie wody butelkowanej lub przegotowanej, jedzenie pokarmów poddanych obróbce termicznej, dokładne mycie owoców i warzyw przed spożyciem, szczególnie podczas podróży do krajów o wysokim ryzyku zakażenia.
• Unikanie regionów o bardzo niskich standardach sanitarnych, jeśli to możliwe.
• Szczepienie przeciwko WZW A.

Ciekawym zjawiskiem jest znaczący spadek liczby zachorowań na WZW A w Polsce w ostatnich latach, w tym podczas pandemii COVID-19. Dane pokazują, że w 2019 roku odnotowano 1067 przypadków, a w 2020 już tylko 109. Jest to prawdopodobnie bezpośredni efekt drastycznej poprawy nawyków higienicznych w populacji, wymuszonej przez epidemię koronawirusa (częstsze mycie i dezynfekcja rąk). Podobny spadek zaobserwowano w przypadku innych chorób przenoszonych drogą pokarmową, np. rotawirusów czy salmonelli.

Szczepienie ochronne przeciwko WZW A

Szczepienie jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania WZW A i zapewnia długotrwałą, często dożywotnią odporność. Pełny cykl szczepienia składa się z dwóch dawek podanych w odstępie 6-12 miesięcy. W Polsce dostępne są różne preparaty.

Szczepienie jest szczególnie zalecane osobom z grup ryzyka, w tym:

• Podróżującym do krajów o wysokiej zapadalności na WZW A.
• Osobom zatrudnionym w służbie zdrowia, placówkach opiekuńczych, szkołach i przedszkolach.
• Pracownikom branży spożywczej, komunalnej (oczyszczalnie ścieków, wywóz odpadów).
• Pacjentom z przewlekłymi chorobami wątroby.
• Dzieciom i młodzieży, które nie chorowały wcześniej na WZW A.

Często zadawane pytania o WZW A

Czy żółtaczką pokarmową można zarazić się przez sam dotyk?
Nie bezpośrednio przez zdrową skórę. Zakażenie następuje drogą pokarmową. Kluczową rolę odgrywają skażone ręce, które miały kontakt z wirusem (np. przez dotknięcie zanieczyszczonej powierzchni) i następnie dotykają ust lub pożywienia. Stąd nazwa „choroba brudnych rąk” – to brudne ręce są wektorem, a nie sam dotyk.

Jakie są główne drogi zakażenia WZW A?
Głównie przez spożycie skażonej żywności lub wody. Rzadziej przez bliski kontakt z zakażoną osobą, kontakty seksualne, używanie skażonych igieł, kąpiel w skażonej wodzie.

Jakie objawy wskazują na wirusowe zapalenie wątroby typu A?
Początkowo mogą przypominać grypę (zmęczenie, gorączka, bóle mięśni), a następnie pojawiają się objawy żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, ból brzucha, brak apetytu, biegunka). Charakterystyczne objawy to ciemny mocz, jasny stolec i żółtaczka (zażółcenie oczu i skóry).

Czy WZW typu A jest uleczalne?
Większość przypadków WZW A ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni lub miesięcy, bez konieczności specyficznego leczenia przeciwwirusowego. Stosuje się leczenie objawowe i zaleca odpoczynek oraz dietę.

Czy po przechorowaniu WZW A uzyskuje się odporność?
Tak, po przechorowaniu wirusowego zapalenia wątroby typu A organizm wytwarza przeciwciała, które zapewniają trwałą, zazwyczaj dożywotnią odporność na ponowne zakażenie.

Czy istnieje szczepionka na WZW A?
Tak, dostępna jest bezpieczna i skuteczna szczepionka przeciwko WZW A, zalecana zwłaszcza dla osób z grup ryzyka i podróżujących.

Podsumowując, wirusowe zapalenie wątroby typu A to choroba, której można skutecznie zapobiegać. Kluczem jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny, zwłaszcza mycia rąk, oraz skorzystanie ze szczepienia ochronnego, które zapewnia długotrwałą odporność.

Jeśli chcesz przeczytać więcej interesujących artykułów jak 'WZW A: Czy "choroba brudnych rąk" zaraża dotykiem?', odwiedź kategorię Uroda.